استانداردهای لوله‌کشی ساختمان مجموعه‌ای از قواعد، دستورالعمل‌ها، روش‌ها، مشخصات و الزامات هستند که برای تضمین کیفیت، انطباق، هماهنگی و پذیرش لوله‌کشی ساختمان تعریف شده‌اند.
لوله کشی ساختمان یکی از مهم‌ترین عناصر فنی و مهندسی در طراحی و اجرای ساختمان‌ها است. لوله‌کشی ساختمان شامل تأمین، توزیع و دفع آب، گاز، بخار، هوا، فاضلاب و سایر مواد مورد نیاز در ساختمان‌ها است. لوله‌کشی ساختمان باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شود که کارایی، اقتصادی، ایمن و پایدار باشد. برای رسیدن به این هدف، استانداردها و مقررات ملی و بین‌المللی در زمینه لوله کشی ساختمان نقش حیاتی دارند. استانداردها و مقررات مجموعه‌ای از قواعد، دستورالعمل‌ها، روش‌ها، مشخصات و الزامات هستند که برای تضمین کیفیت، انطباق، هماهنگی و پذیرش لوله کشی ساختمان تعریف شده‌اند. استانداردها و مقررات ملی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان به دو دسته تقسیم می‌شوند: استانداردها و مقررات طراحی و استانداردها و مقررات اجرایی. در این مقاله قصد داریم به بررسی استانداردها و مقررات ملی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان بپردازیم.
استانداردهای لوله‌کشی ساختمان: بررسی استانداردها و مقررات ملی
ایران یکی از کشورهای پیشرو در تولید و توسعه استانداردهای ملی در زمینه لوله کشی ساختمان است. ایران با تأسیس سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI) در سال ۱۳۱۳ خورشیدی، شروع به تعریف، تصویب و اجبار استانداردهای ملی در زمینه لوله‌کشی ساختمان کرده است. این استانداردهای ملی به صورت گروه‌بندی شده در قالب کدهای عددی منتشر شده‌اند. برخی از این استانداردهای ملی عبارتند از:
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۱: لوله‌كشی آب سیـــــــــــــــــاه و فاضلاب ساختمان‌ها – قسمت اول: طراحی
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۲: لوله‌كشی آب سیــــــــــــــــاه و فاضلاب ساختمان‌ها – قسمت دوم: اجرا
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۳: لوله‌كشی گاز ساختمان‌ها – قسمت اول: طراحی
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۴: لوله‌كشی گاز ساختمان‌ها – قسمت دوم: اجرا
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۵: لوله‌كشی بخار و آب گرم ساختمان‌ها – قسمت اول: طراحی
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۶: لوله‌كشی بخار و آب گرم ساختمان‌ها – قسمت دوم: اجرا
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۷: لوله‌كشی هوای فشرده ساختمان‌ها – قسمت اول: طراحی
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۸: لوله‌كشی هوای فشرده ساختمان‌ها – قسمت دوم: اجرا
- استاندارد ملّی ۱۰۰۰۹: لوله‌كشی آب شیرین كننده هوا (دی هیومیدیفایر) ساختمان‌ها – قسمت اول: طراحی
- استاندارد ملّی ۱۳۴۵: روش تست و بازرسی لوله کشی های صنعتی
این استانداردهای ملی به منظور تعیین الزامات طراحی و اجرای لوله کشی ساختمان در رابطه با نوع، اندازه، جنس، نصب، تست، بازرسی، نگهداری و تعمیرات لوله‌ها، اتصالات، شیرآلات، تجهیزات و سایر اجزای مربوط به لوله‌کشی ساختمان تدوین شده‌اند. این استانداردهای ملی براساس منابع علمی و تجربی، نظرات خبرگان و مقایسه با استانداردهای بین‌المللی تألیف و تصحیح شده‌اند. این استانداردهای ملی به عنوان مرجع رسمی و الزامی برای کلیه طراحان، مجریان، بازرسان، ناظران و کارفرمایان در زمینه لوله‌کشی ساختمان در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استانداردهای لوله‌کشی ساختمان: بررسی استانداردها و مقررات بین‌المللی
علاوه بر استانداردهای ملی، استانداردهای بین‌المللی نیز در زمینه لوله‌کشی ساختمان اهمیت دارند. استانداردهای بین‌المللی مجموعه‌ای از استانداردهایی هستند که توسط سازمان‌ها، انجمن‌ها، کمیته‌ها و موسسات بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان تعریف و توسعه داده شده‌اند. این استانداردهای بین‌المللی به منظور هماهنگ‌سازی، تسهیل، ترویج و تجارت لوله‌کشی ساختمان در سطح جهانی طراحی شده‌اند. این استانداردهای بین‌المللی به صورت داوطلبانه و با رعایت قوانین و مقررات هر کشور مورد پذیرش و استفاده قرار می‌گیرند. برخی از این استانداردهای بین‌المللی عبارتند از:
استانداردهای ISO (International Organization for Standardization)
سازمان بین‌المللی استانداردسازی یک سازمان غیر دولتی است که در سال ۱۹۴۷ تأسیس شده و دفتر مرکزی آن در ژنو، سوئیس قرار دارد. این سازمان با همکاری کشورهای عضو خود، استانداردهای بین‌المللی را در زمینه‌های مختلف فنی، صنعتی، علمی و تجاری تعریف و منتشر می‌کند. در زمینه لوله‌کشی ساختمان، این سازمان استانداردهای ISO ۱۰۰۰۰ تا ISO ۱۰۹۹۹ را در قالب سری ISO/TC 138 (Plastics pipes, fittings and valves for the transport of fluids) تألیف و ارائه کرده است. این استانداردها شامل الزامات طراحی، اجرا، تست، بازرسی، نگهداری و تعمیرات لوله‌کشی ساختمان با استفاده از لوله‌ها، اتصالات و شیرآلات پلاستیکی هستند.
استانداردهای ASME (American Society of Mechanical Engineers)
انجمن مهندسان مکانیک آمریکا یک انجمن حرفه‌ای است که در سال ۱۸۸۰ تأسیس شده و دفتر مرکزی آن در نیویورک، آمریکا قرار دارد. این انجمن با هدف پژوهش، آموزش، ترویج و توسعه علوم و فنون مکانیک، استانداردهای بین‌المللی را در زمینه‌های مختلف مکانیک، صنعت، انرژی و حفاظت محیط زیست تعریف و منتشر می‌کند. در زمینه لوله‌کشی ساختمان، این انجمن استانداردهای ASME B31 (Code for Pressure Piping) را در قالب سری ASME B31.1 (Power Piping), ASME B31.3 (Process Piping), ASME B31.4 (Pipeline Transportation Systems for Liquids and Slurries), ASME B31.5 (Refrigeration Piping and Heat Transfer Components), ASME B31.8 (Gas Transmission and Distribution Piping Systems), ASME B31.9 (Building Services Piping) و ASME B31.12 (Hydrogen Piping and Pipelines تألیف و ارائه کرده است. این استانداردها شامل الزامات طراحی، اجرا، تست، بازرسی، نگهداری و تعمیرات لوله‌کشی ساختمان با استفاده از لوله‌ها، اتصالات و شیرآلات فلزی هستند.
استانداردهای ASTM (American Society for Testing and Materials
انجمن آمریکایی برای آزمون و مواد یک انجمن حرفه‌ای است که در سال ۱۸۹۸ تأسیس شده و دفتر مرکزی آن در فیلادلفیا، آمریکا قرار دارد. این انجمن با هدف توسعه و ترویج استانداردهای بین‌المللی برای مواد، محصولات، سیستم‌ها و خدمات، استانداردهای بین‌المللی را در زمینه‌های مختلف علمی، صنعتی، تجاری و حقوقی تعریف و منتشر می‌کند. در زمینه لوله‌کشی ساختمان، این انجمن استانداردهای ASTM A53/A53M (Standard Specification for Pipe, Steel, Black and Hot-Dipped, Zinc-Coated, Welded and Seamless), ASTM A106/A106M (Standard Specification for Seamless Carbon Steel Pipe for High-Temperature Service), ASTM A312/A312M (Standard Specification for Seamless, Welded, and Heavily Cold Worked Austenitic Stainless Steel Pipes), ASTM D1785/D1785M (Standard Specification for Poly(Vinyl Chloride) (PVC) Plastic Pipe, Schedules 40, 80, and 120), ASTM D2241/D2241M (Standard Specification for Poly(Vinyl Chloride) (PVC) Pressure-Rated Pipe (SDR Series)), ASTM D2665/D2665M (Standard Specification for Poly(Vinyl Chloride) (PVC) Plastic Drain, Waste, and Vent Pipe and Fittings) و ASTM F441/F441M (Standard Specification for Chlorinated Poly(Vinyl Chloride) (CPVC) Plastic Pipe, Schedules 40 and 80 را تألیف و ارائه کرده است. این استانداردها شامل الزامات مشخصات، خواص، آزمون و نشانگذاری لوله‌ها، اتصالات و شیرآلات فلزی و پلاستیکی هستند.
استانداردهای ANSI (American National Standards Institute)
موسسه استانداردهای ملّی آمریكا یک موسسه خصوصی است که در سال ۱۹۱۸ تأسیس شده و دفتر مركزی آن در واشینگتن دی سی، آمریكا قرار دارد. این موسسه با هدف هماهنگ‌سازی، تثبیت و ترویج استانداردهای ملّی آمریكا در زمینه‌های مختلف علمی، صنعتی، تجاری و حقوقی، استانداردهای بین‌المللی را در زمینه لوله‌کشی ساختمان تعریف و منتشر می‌کند. این موسسه با همکاری سایر انجمن‌ها و موسسات استانداردسازی آمریکا، استانداردهای ANSI B16 (Standardization of Valves, Flanges, Fittings, and Gaskets), ANSI B36 (Standardization of Steel Pipe), ANSI B40 (Standardization of Pressure and Temperature Indicating and Controlling Instruments), ANSI Z21 (Standardization of Gas Appliances and Accessories) و ANSI Z223 (National Fuel Gas Code) را در قالب سری ANSI/ASME B16, ANSI/ASME B36, ANSI/ASME B40, ANSI Z21 و ANSI Z223 تألیف و ارائه کرده است. این استانداردها شامل الزامات طراحی، اجرا، تست، بازرسی، نگهداری و تعمیرات شیرآلات، فلنج‌ها، اتصالات، لوله‌ها، دستگاه‌ها و لوازم جانبی گاز هستند.
استانداردهای EN (European Standards)
استانداردهای اروپایی مجموعه‌ای از استانداردهایی هستند که توسط سازمان‌های استانداردسازی اروپایی CEN (European Committee for Standardization), CENELEC (European Committee for Electrotechnical Standardization) و ETSI (European Telecommunications Standards Institute) در زمینه لوله‌کشی ساختمان تعریف و توسعه داده شده‌اند. این استانداردهای اروپایی به منظور هماهنگ‌سازی، تسهیل، ترویج و تجارت لوله‌کشی ساختمان در سطح اروپایی طراحی شده‌اند. این استانداردهای اروپایی به صورت داوطلبانه و با رعایت قوانین و مقررات هر کشور عضو مورد پذیرش و استفاده قرار می‌گیرند. برخی از این استانداردهای اروپایی عبارتند از:
- استانداردهای EN ۱۰۲۲۰: Steel tubes and fittings for onshore and offshore pipelines – Internal coating for the reduction of friction for conveyance of non corrosive gas
- استانداردهای EN ۱۰۲۲۴: Non-alloy steel tubes and fittings for the conveyance of water and other aqueous liquids
- استانداردهای EN ۱۰۲۴۰: Non-alloy steel tubes and fittings for the conveyance of aqueous liquids including water for human consumption
- استانداردهای EN ۱۰۲۵۵: Plastics piping systems for soil and waste discharge (low and high temperature) within the building structure – Polyethylene (PE)
- استانداردهای EN ۱۰۲۵۶: Plastics piping systems for soil and waste discharge (low and high temperature) within the building structure – Polypropylene (PP)
- استانداردهای EN ۱۰۵۷: Copper and copper alloys – Seamless, round copper tubes for water and gas in sanitary and heating applications
برای اطلاع از لیست قیمت اتصالات نیوپایپ و لوله پنج لایه نیوپایپ با بازرگانی کشیشی نمایندگی لوله نیوپایپ تماس حاصل کنید.
تطبیق و تفاوت استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی
استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان هر کدام دارای نقاط تطبیق و تفاوت هستند. نقاط تطبیق بین این استانداردها و مقررات به مواردی اشاره می‌کند که در آن‌ها اصول، مفاهیم، الزامات و روش‌های یکسانی برای لوله‌کشی ساختمان در نظر گرفته شده‌اند. نقاط تفاوت بین این استانداردها و مقررات به مواردی اشاره می‌کند که در آن‌ها اصول، مفاهیم، الزامات و روش‌های متفاوتی برای لوله‌کشی ساختمان در نظر گرفته شده‌اند. برخی از عواملی که باعث ایجاد تطبیق و تفاوت بین استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان می‌شوند عبارتند از:
- سطح توسعه فنی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی هر کشور
- شرایط آب و هوایی، جغرافیایی، زمین‌شناسی و زیست‌محیطی هر کشور
- منابع و مواد موجود و قابل دسترس هر کشور
- فرهنگ، سلیقه، عادت و آداب هر کشور
- قوانین، مقررات، سیاست‌ها و تعهدات هر کشور
برای مثال، استانداردهای ملّی ایران در زمینه لوله‌کشی گاز ساختمان با استانداردهای بین‌المللی ANSI Z223 در بسیاری از نقاط تطبیق دارند. این تطبیق به دلیل این است که هر دو استاندارد براساس منابع علمی و تجربی معتبر، نظرات خبرگان و مقایسه با سایر استانداردهای بین‌المللی تألیف شده‌اند. همچنین هر دو استاندارد به منظور تضمین کیفیت، انطباق، هماهنگی و پذیرش لوله‌کشی گاز ساختمان الزامات طراحی، اجرا، تست، بازرسی، نگهداری و تعمیرات لوله‌کشی گاز ساختمان را تعیین کرده‌اند. اما استانداردهای ملّی ایران در زمینه لوله‌کشی گاز ساختمان با استانداردهای بین‌المللی ANSI Z223 در برخی از نقاط تفاوت دارند. این تفاوت به دلیل این است که هر کشور براساس سطح توسعه فنی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی خود، شرایط آب و هوایی، جغرافیایی، زمین‌شناسی و زیست‌محیطی خود، منابع و مواد موجود و قابل دسترس خود، فرهنگ، سلیقه، عادت و آداب خود و قوانین، مقررات، سیاست‌ها و تعهدات خود الزامات مختص به خود را برای لوله‌کشی گاز ساختمان در نظر گرفته‌اند. برای مثال، استانداردهای ملّی ایران در زمینه لوله‌کشی گاز ساختمان الزام می‌کنند که لوله‌های فولادی با روکش پلی‌اتیلن برای لوله‌کشی گاز ساختمان استفاده شوند. اما استانداردهای بین‌المللی ANSI Z223 اجازه می‌دهند که لوله‌های فولادی بدون روکش پلی‌اتیلن برای لوله‌کشی گاز ساختمان استفاده شوند.
نتیجه‌گیری استانداردهای لوله‌کشی ساختمان
در این مقاله به بررسی استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان پرداختیم. دیدیم که استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله کشی ساختمان نقش حیاتی در تضمین کیفیت، انطباق، هماهنگی و پذیرش لوله کشی ساختمان دارند. همچنین دیدیم که استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان هر کدام دارای نقاط تطبیق و تفاوت هستند. نقاط تطبیق بین این استانداردها و مقررات به مواردی اشاره می‌کند که در آن‌ها اصول، مفاهیم، الزامات و روش‌های یکسانی برای لوله‌کشی ساختمان در نظر گرفته شده‌اند. نقاط تفاوت بین این استانداردها و مقررات به مواردی اشاره می‌کند که در آن‌ها اصول، مفاهیم، الزامات و روش‌های متفاوتی برای لوله کشی ساختمان در نظر گرفته شده‌اند. برخی از عواملی که باعث ایجاد تطبیق و تفاوت بین استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله کشی ساختمان می‌شوند عبارتند از سطح توسعه فنی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی هر کشور، شرایط آب و هوایی، جغرافیایی، زمین‌شناسی و زیست‌محیطی هر کشور، منابع و مواد موجود و قابل دسترس هر کشور، فرهنگ، سلیقه، عادت و آداب هر کشور و قوانین، مقررات، سیاست‌ها و تعهدات هر کشور. در پایان، پیشنهاد می‌کنیم که برای بهبود و توسعه استانداردها و مقررات ملّی و بین‌المللی در زمینه لوله‌کشی ساختمان، تحقیقات بیشتری انجام شود و همکاری بیشتری بین کشورها صورت گیرد.
